Tataramon na Nawawara na

An tataramon na nawawarâ na iyo idtong lenggwahe na namimiligrong maparà na huli ta an saiyang mga parataram luwayluway nang nagkakagaradan o naglipat na sa paggamit nin ibang lenggwahe. An pagkapuhò nin lenggwahe nangyayari kun an tataramon mayo na nanggad nin sadiring parataram, asin ini nagigin nang "gadan na tataramon". Kun sa lakaw nin panahon mayo na nagtataram kan lenggwahe lamang, mangyari nagigin na ining "lenggwaheng napuho". Sinasabi totoo na sa lawig nin agi-agi kan kinaban dakul na an nagkapuruho na tataramon; alagad, an siring na kamugtakan nin pagkawarâ orog na nagrikas gibo kan proseso nin "globalisasyon" asin "neokolonyalismo", kun saen an mas mapangyaring mga lenggwahe napipilawan asin nalalangtoban an mga maluluyang tataramon. An mas asin orog na tinataram na lenggwahe sa kahiwasan kan sarong lugar nadodominar idtong bakong gayong tinataram na lenggwahe asin sa pag'isog nin panahon an mabublay iyong nawawara. An total na bilang kan mga lenggwahe sa kinaban daing gayo isi. Ginagaom alagad na pwede yaon sa anom na ribo (6,000) o aboton pang pitong ribo (7,000) an mga tataramon sa presente ginagamit sa pagtaram. Tinatanya na mga 50-90% kaini an magigin puho na pag'abot kan taon 2100. An yaon sa itaas na 50ng mga tataramon, na an lambang saro kaini may parataram dai mababa sa 50 milyon, gamit kan 50% kan populasyon nin kinaban. An kadakulan kan mga tataramon tinataram sana nin saradit na mga komunidad, kadaklan kaini hababa ngani sa sampolong ribong (10,000) mga parataram.^[1][2][3]

Susog sa SIL International (dati, Summer Institute of Linguistics), sa saindang Ethnologue's 2005 na bilang nin mga lenggwahe sa database kaini, an nakalista ninda nag'abot na 6,912 tataramon na an 32.85% (2,269) makukua sa Asya, asin 30.3% (2,092) yaon sa Aprika. An mga lugar na may dakul na bilang nin namimiligrong mapupuho na tataramon iyo an Eastern Siberia, Central Siberia, Northern Australia, Central America asin sa Northwest Pacific Plateau. Sa Oklahoma asin Southern South America, delikado man an kamugtakan kan magkapirang saradit na lenggwahe^[4]

Sinasabi na an UNESCO pinagpipisan-pisan an peligro nin pagkawara nin lenggwahe sa limang alontaga: "ligtas", "natataya sa peligro",(dai tinataram kan mga aki sa luwas kan saindang harong), "natataya nanggad sa peligro" (an mga aki dai na tinataram an lenggwahe), "makuring namimiligro" (tinataram na sana kan mga gurang), "makuring gayo na namimiligro" (tinataram na lang kan dikit-dikit sa mga gurang).

Si Michael E. Krauss, sarong linggwista, pigpisan an mga lenggwahe sa siring: "ligtas" kun hinuhuna na an mga kaakian pagtataramon pa an mga lenggwahe sa laog nin sanggatos na taon; "Namimiligro" kun an mga aki posible dai na gamiton sa pagtaram an mga ini sa laog nin 100 na taon (60-80% kan mga tataramon yaon daa igdi sa siring na estado); asin "tigbak na" kun an mga aki ngani ngonyan dai na tinataram an lenggwahe ninda.

1. ↑ http://www-01.sil.org/sociolx/ndg-lg-grimes.html Kinua 30-03-15
2. ↑ http://www.unesco.org/languages-atlas/ Kinua 30-03-15
3. ↑ http://www-01.sil.org/sociolx/ndg-lg-grimes.html Kinua 30-03-15
4. ↑ http://www.ethnologue.com/statistics/area Kinua 30-03-15